Historia Orłowa


Orłowo jest przepiękną dzielnicą willową Gdyni położoną na granicy z Sopotem.

Z trzech stron otulona lasami i bujną zielenią, natomiast od wschodu leżąca nad wodami Zatoki Gdańskiej.

Orłowo stosunkowo niedawno stało się dzielnicą Gdyni.

W 1935 r., kiedy to jeszcze wiejską gminę o charakterze turystycznym włączono, jako dzielnicę, w obręb powstającego miasta. Umożliwiło to już po wojnie jej rozwój jako dzielnicy willowej.

Orłowo to setki lat historii!

Przed włączeniem w granice Gdyni dzisiejszego Orłowa, funkcjonowało tutaj kilka różnych osad. Jedną z najstarszych były Kolibki.

Majątek ten znajdował się swego czasu w rękach króla Jana III Sobieskiego. Dzisiaj jest jedną z ikon Orłowa.

Początkowo była to własność klasztoru cystersów w Oliwie, później stanowiły one własność różnych rodów szlacheckich, jak Wejherów, czy Przebendowskich.

Obok dworu znajduje się także zabytkowa, kamienno-ceglana stajnia z XIX w.

Pierwotnie pełniła najpewniej funkcję obory oraz park ciągnący się, aż do rzeki Sweliny (na granicy z Sopotem).

Znajdowała się tutaj także w XIX w. jedna z największych cegielni na ziemiach polskich! Cegły oznaczane niemiecką nazwą „Koliebken” można znaleźć w wielu pomorskich zabudowaniach. 

Ważna rola majątku na Kolibkach w 20-leciu międzywojennym.

Po I Wojnie Światowej granica II RP i Wolnego Miasta Gdańska miała przebiegać w taki sposób, że majątek w Kolibkach nie należałby do Polski.

W 1919 r. Witold Kukowski (1882-1939) jednak odkupił od Waltera von Schützego te dobra. Z tego powodu zostały one ostatecznie włączone w granice naszego kraju.

Hrabia Kukowski przyczynił się także do rozwoju turystyki w Orłowie, gdyż północną część swojego majątku rozparcelował oddając te ziemie pod zabudowania dla letników i kąpielisko.

Jego osobę upamiętnia kamień odsłonięty w kolibkowskim parku w 2018 r.

Kościół parafialny na Kolibkach

Czytaj także osobny artykuł o kościele na Kolibkach

Na Kolibkach aż do II Wojny Światowej znajdował się także nieistniejący już kościół katolicki pw. św. Józefa.

Obecne prezbiterium dzisiejszego kościoła katolickiego (pw. MB Bolesnej) było wówczas świątynią protestancką. Do 1939 r. na terenie naszej dzielnicy były dwa kościoły.

Mówi się, że w odwecie za silny opór, jaki stawiał 2 Morski Pułk Strzelców (który w czasie Kampanii Wrześniowej wdarł się na teren Wolnego Miasta Gdańska) Niemcy zburzyli polski kościół, aby podkreślić niemieckość tych ziem

Dzisiaj odbudowany został jedynie dawny obrys kościoła, w pobliżu którego znajduje się pomnik 2 Morskiego Pułku Strzelców upamiętniający bohaterstwo polskich żołnierzy.

Opodal miejsca po dawnym kościele jest położony także dawny cmentarz katolicki, dzisiaj mocno zapuszczony.

Czytaj także osobny artykuł o cmentarzu na Kolibkach

Przed wojną spoczął na nich m.in. Teofil Zegarski, którego grób został sprofanowany w czasie wojny przez Niemców. Zapewne w ramach wprowadzania na nasze ziemie “wyższej kultury”.

Osada rybacka nad morzem

U stóp cypla Redłowskiego i u ujścia rzeki Kaczej istniała także osada rybacka. Obok niej powstał jeden z najstarszych pensjonatów w Orłowie – tzw. Adlerówka (stanowiła w XIX w. własność Jana Adlera).

Od jej właściciela nazwę być może wzięło później całe Orłowo (Adler to po niemiecku orzeł).

Obecnie w budynku dawnego zajazdu znajduje się siedziba Liceum Plastycznego. 

Letnisko w Orłowie Morskim

Na przełomie XIX i XX wieku na obszarze dzisiejszego Orłowa zaczęły powstawać liczne pensjonaty, do których zjeżdżali letnicy z całej Polski. Najszybszy rozwój letniska w Orłowie Morskim przypadł na okres XX-lecia międzywojennego. 

Spośród wielu pensjonatów zbudowanych wówczas w Orłowie można wymienić te najbardziej znane, jak “Słońce“, “Gryf”, “Biały Dwór”, czy “Kurhaus”. 

Po 1945 r. nastąpił upadek letniskowego charakteru Orłowa, w większości dawnych pensjonatów zamieszkali lokatorzy wysiedlani z nich na początku XXI wieku. 

Młyny na rzece Kaczej

Na samej rzece Kaczej istniały także swego czasu młyny.

Ruiny jednego z nich znajdują się dzisiaj wśród drzew, na północ od niedawno zbudowanego osiedla Nowe Orłowo.

Osada rzemieślnicza

W wyższej części rzeki Kaczej istniała druga osada. Oczywiście już nie rybacka, ale rzemieślnicza.

Domy mieściły się w sąsiedztwie dawnego kościoła protestanckiego (dzisiejszy kościół parafialny).

Rozwój turystyczny

Rozwój turystyczny Kolibek i Orłowa nastąpił dopiero w drugiej połowie XIX wieku.

Wtedy to letnicy wypoczywający w Sopocie urządzali wycieczki w te okolice. Zachęcały ich malownicze krajobrazy Orłowa.

W odrodzonej Polsce

Popularność Orłowa rosła i w XX w. stało się ono miejscem docelowym dla wielu Polaków wypoczywających nad morzem. W tym dla elit odrodzonej Polski.

W Białym Dworze spędzał wakacje wraz z żoną chociażby honorowy obywatel Gdyni – prezydent RP Ignacy Mościcki.

W tym okresie nad orłowskim morzem lawinowo powstawały pensjonaty, które aż do wojny cieszyły się rosnącym zainteresowaniem.

Szkoła i Gimnazjum

W 20-leciu międzywojennym zasłużoną postacią dla Orłowa był także Teofil Zegarski (1884-1936), którego imię nosi dzisiaj jedna z orłowskich ulic.

Założył on w Gdyni Prywatną Koedukacyjną Szkołę Powszechną i Gimnazjum, której lokalizacją było Orłowo. Na jej potrzeby zbudowano budynek stojący do dzisiaj (obecnie siedziba ZS ekonomicznych przy al. Zwycięstwa).

Ziemię pod szkołę Zegarski odkupił z majątku Kolibki od Witolda Kukowskiego.

Orłowo po II wojnie światowej

Po wojnie pojawiło się zainteresowanie Orłowem także, jako miejscem do zamieszkania.

Wtedy to powstawały słynne orłowskie wille, które stanowią dzisiaj rozpoznawalne ikony wielu ulic.

Skąpane w zieleni, często otoczone bajkowymi ogrodami, tworzyły niepowtarzalny klimat dzielnicy.

Także w tym okresie powstawały takie osiedla, jak położone po północnej stronie rzeki Kaczej Zegarkowo.

Swoją nazwę zawdzięcza mieszkającym tam marynarzom. W czasach socjalistycznej biedy i szarzyzny przywozili zachodnie zegarki będące atrakcyjnym towarem do nielegalnego handlu.

Tak powstało to Orłowo, które znamy, kochamy i o które walczymy.

Publikacje nt. Orłowa

Więcej na temat historii Orłowa można przeczytać w publikacjach wybitnych historyków Uniwersytetu Gdańskiego zajmujących się dziejami naszego regionu: 

  • Drozd J., Powstanie letniska w Orłowie Morskim, [w:] Wędrówki po dziejach Gdyni, pod red. D. Płaza-Opacka, T. Stegner, Gdynia 2004.
  • Rembalski T., Gdynia i jej dzielnice przed powstaniem miasta (XIII-XX wiek), Gdynia 2011.
  • Rembalski T., Dzieje gdyńskich letnisk przełomu XIX i XX wieku, w: Arkadia. Gdyńskie letnisko przełomu XIX i XX wieku, red. J. Friedrich, Muzeum Miasta Gdyni, Gdynia 2014.
  • Rembalski T., Dzieje osadnictwa na terenie współczesnych gmin Gdynia i Kosakowo od XIII do XV wieku, Muzeum Miasta Gdyni, Gdynia 2006.

Nasze Orłowo